Toàn bộ khu di tích Nhà Lớn tọa lạc tại
thôn 5 (xã Long Sơn) bên sườn phía Đông Núi Nứa, với tổng diện tích khoảng 2 ha
bao gồm: Khu Nhà Lớn (Đền thờ), nhà Long Sơn hội, trường học, nhà chợ, nhà mát,
nhà bảo tồn ghe sấm các dãy phố quanh chợ và khu lăng mộ ông Trần.
Ông Trần tên thật là Lê
Văn Mưu, sinh năm 1856 quê gốc ở Xã tân Khánh Hòa, Huyện Giang Thành tỉnh Kiên
Giang. Năm 1885 Ông là một tín đồ của Đạo giáo "Tứ ân hiếu nghĩa" là
chi phái sinh ra từ Giáo phái "Bửu Sơn Kỳ Hương" do Phật thầy Tây An
lập ra, và tham gia phong trào kháng Pháp. Lúc sinh thời ông thường cởi trần,
tóc búi tó, đi chân đất lao động suốt ngày nên người dân quen gọi là ông Trần.
Năm 1900 bị Pháp truy lung,
ông cùng khoảng 20 người trong gia tộc đi bằng thuyền buồm về lánh nạn tại núi
Nứa, lập ấp Bà Trao, nay là xã Long Sơn mở đất lập nghiệp và truyền đạo. Từ năm 1909 đến 1929 Ông bắt đầu xây dựng
Quần thể kiến trúc Nhà lớn Long Sơn ngày nay. Ông mất ngày 20/2 AL năm
Ất Hợi tức ngày 24/03/1935.
Khu Di tích nằm giữa khu vực dân cư tin
theo ông Trần, phía Bắc giáp thôn 5, phía Nam giáp thôn 4, phía Tây giáp Núi
Nứa, phía Đông nhìn ra ruộng lúa và khu dân cư thôn 6. Do có giá trị về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc biệt nên khu Nhà Lớn
(Đền ông Trần) đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là di tích kiến trúc
nghệ thuật của Quốc gia theo quyết định số 1371/QĐ-VH ngày 03/8/1991.
Khu di tích Nhà Lớn được chia thành ba khu riêng biệt đó là: Khu nhà thờ, khu lăng mộ Ông Trần,
và một quần thể bao gồm nhiều nhà với nhiều chức năng khác nhau.
Khu đền thờ được bố cục thành hai
phần:
Phía đông trục lộ cắt ngang di tích có diện tích
3.400 m2 bao gồm các
công trình kiến trúc : Cổng tam quan, hồ nước, vườn hoa, hai ngôi nhà khách,
dãy phố và hai cổng phụ, con đường lát gạch nối cổng Bắc và cổng Nam với trục
lộ chính bao quanh đảo, từ hướng Đông chính điện qua Tam quan vào trong khuôn
viên di tích.
Khu vực đền thờ có diện tích 7800m2 bao gồm : các công trình kiến trúc :
Lầu Cấm (Tiền điện) ; Nhà Thánh, Lầu Trời, Lầu Tiên, Lầu Phật (Chính điện), nhà
Hậu (Hậu điện) và Lầu Dài là nơi lễ nghi hội hè. Ngoài ra còn một số nhà phụ
như: lẫm đựng lúa, kho đựng đồ, nhà bếp, nhà máy đèn, nhà ở của bá tánh và dòng
tộc...
Nhìn chung, tất cả đều
thể hiện nét tín ngưỡng của đạo Ông Trần và tính quần cư, đoàn kết giữa những
người dân tha hương khi đến chốn rừng núi hoang vu lập nghiệp.
Tế lễ trong Nhà Lớn: Nhà Lớn là nơi hành lễ
của những người theo ông Trần. Việc hành lễ ở đây không bắt buộc mà hoàn toàn
tự nguyện. Lễ thường nhật do những vị kỳ lão thực hiện, mỗi ngay hai lần, vào
buổi sáng và buổi chiều. Hàng tháng, có hai ngày lễ lớn là mồng một và mười sáu
Âm lịch. Trong một năm có hai đại lễ tổ chức trọng thể đó là Lễ Vía Ông và lễ
Trùng Cửu. Lễ Tết Nguyên Đán cũng được tiến hành rất trọng thể.
Mọi sinh hoạt của Nhà Lớn Long Sơn đều do những
người thuộc dòng tộc ông Trần và 10 vị kỳ lão điều khiển. Các vị kỳ lão này
được tuyển lựa từ những người tin theo ông Trần, là những người lớn tuổi, giàu
kinh nghiệm (thường trên 60 tuổi), hiền đức, có uy tín, hiểu biết nhiều, nhiệt
tình với công việc của Nhà Lớn... Số lượng các vị kỳ lão được ấn định là 10
người, chỉ được bổ sung hay thay thế khi có người quá già yếu, không còn đảm
đương được công việc, hoặc qua đời.
Ngoài các vị kỳ lão điều hành công việc Nhà Lớn,
hàng ngày còn có nhóm Vô phiên và người Hầu phiên. Vô phiên thường có 5 người,
tự nguyện làm việc trong Nhà Lớn ba ngày, ba đêm. Công việc của họ là lau chùi
bàn thờ, quét dọn nhà cửa, chăm sóc cây cảnh và nấu cơm cúng mỗi ngày hai lần.
Trực tiếp điều khiển những người Vô phiên là Hầu phiên. Hầu phiên thường là
người lớn tuổi, có uy tín, thực hiện nhiệm vụ quan trọng là cúng tế bàn thờ ông
Trần...
Các lễ trong năm:
- Lễ thường nhật ở Nhà Lớn: Hàng ngày, những người Vô phiên và Hầu phiên tế lễ trước các
bàn thờ ở Nhà Lớn, kể cả Lầu Cấm. Buổi sáng thắp nhang, cúng nước vào lúc 4
giờ. Buổi trưa cúng cơm (lúc 11-12 giờ). Buổi tối cúng nước và cúng cơm vào lúc
18 giờ.
- Lễ lớn hàng tháng : Diễn ra vào ngày mồng 1 và 16 âm lịch của mỗi tháng. Việc tế
lễ tại Nhà Lớn trong hai ngày này được tổ chức quy mô hơn các lễ thường nhật. Lễ
bắt đầu vào lúc sáng sớm (khoảng 4 - 5 giờ). Người ta bày các món chay : cơm
nếp đậu xanh, ba liễn cơm có rắc vài hạt muối và ba ly nước lã trên các bàn thờ
chính. Sau đó, các vị kỳ lão cùng quỳ xuống nguyện hệ trước bàn thờ ông Trần: Sau
khi các quý vị kỳ lão hành lễ xong, những người khác mới được vào hành lễ...
- Lễ Vía ông : Là lễ tưởng niệm ngày ông Trần qua đời, (ngày 20 tháng 2 Ất
Hợi, tức ngày 24-3-1935). Cuộc lễ kéo dài trong hai ngày 19 và 20 tháng hai âm
lịch hàng năm. Ngày 19 gọi là ngày lễ Tiên, ngày 20, gọi là chính lễ, tổ chức
trọng thể một lần vào buổi trưa (lúc 11 giờ). Trong ngày Vía ông Trần, phụ nữ
được lên các Lầu hành lễ. Nhà Lớn làm cỗ màn để đãi mọi người từ thập phương về
hành lễ.
- Lễ Trùng Cửu : Tổ chức trong hai ngày : mồng 8 - lễ Tiên thường, và mồng 9
tháng 9 Âm lịch - chính lễ. Lễ Trùng Cửu ở Nhà Lớn Long Sơn là lễ Cầu An : cầu
cho đất nước thanh bình, nhân dân no ấm, an cư lạc nghiệp, không bệnh
không tật, tránh được mọi tai họa...
- Lễ Tết Nguyên Đán : Được bắt đầu từ ngày 25
tháng Chạp âm lịch bằng việc cúng ông Táo và tảo mộ ở nghĩa địa Nhà Lớn (trong
nhân dân lễ cúng ông Táo được thực hiện từ ngày 23 tháng Chạp, theo truyền
thống). Ba ngày tết các nghi thức hành lễ trong Nhà Lớn diễn ra như thường
nhật, nhưng trọng thể hơn. Những người theo ông Trần đến đây để cũng lễ ông bà
(thay vì thực hiện ở nhà riêng) : ngày cuối năm rước ông bà, ngày mồng một,
mồng hai mừng ông bà và mồng ba tiễn ông bà.
Sau đây là một số hình
ảnh về Khu
di tích nhà Lớn Long Sơn
Photographer Tây Nam
